ကြ်န္မ၏ ေက်ာင္းစာအုပ္ ႏွင္႔ မွတ္စု အတုိအထြာမ်ား

(Our sun is a major source of energy; other sources include nuclear fuels and geothermal springs. These sources can be converted into the various types of energy we use: Heat, mechanical work, and electricity. Because the conversion of heat into mechanical work cannot be 100%, some energy is always lost as heat as we use energy for residential power, industrial manufacturing, and transportation. (Image by MIT OCW.) )









စြမ္းအင္မွာ အေရးၾကီးဆံုး ပံုသဏၭာန္ႏွစ္ခုကေတာ႔

၁။ ေရြ႔လ်ားစြမ္းအင္ (motion energy)
၂။ျငိမ္သက္စြမ္းအင္( position energy) တို႔ျဖစ္ၾကတယ္။

အမ်ိဳးအစားမတူညီၾကတဲ႔ ေမာ္လီက်ဳးေတြ အတူတူေပါင္းစပ္ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတဲ႔ စြမ္းအင္ပာာ ျငိမ္သက္စြမ္းအင္ျဖစ္တယ္။

-ေရြ့လ်ားစြမ္းအင္ကိုရပ္တန့္လို႔မရဘူး သူဘာသာအခ်ိန္တစ္ခုမွ ရပ္တယ္။
-ျငိမ္သက္စြမ္းအင္ကိုေတာ႔ ျပဳလုပ္ရပ္တန္႔လို႔ရတယ္။

-အစားအေသာက္က စြမ္းအင္ကိုေတာ႔ Joule နဲ႔ တိုင္းတာတယ္။ ( kilojoule)

-စြမ္းအင္ အကူးအေျပာင္း

ၾကြက္သားစြမ္းအင္-ေရြးလ်ားစြမ္းအင္
လွ်က္စစ္စြမ္းအင္ -ေရာင္ျခည္စြမ္းအင္


မ်ားေသာအားျဖစ္ စြမ္းအင္အားလံုးလိုလိုရဲ႔ အရင္းအျမစ္ပာာ ေန(sun)ကေန စတင္တယ္။

အား(power) အဓိပါယ္... တစ္ခုေသာအရာက အရာ၀တၱဳ ပစၡည္းတစ္ခုခုမွာ တြန္းျခင္း၊ ဆြဲျခင္း (something that pushes or pull an object)
အတိုင္းအတာ ....( Newton) can be measure with a spring

ပြတ္တိုက္အား( friction) အရာ၀တၱဳတစ္ခုနဲ႔ ေအာက္ခံလႊာ တို႔ ေရြ့လ်ားျခင္းကိုတားျမစ္သည္။

အေလးခ်ိန္(weight) ..ကမၻာေျမထု၏ဆြဲငင္အား
weight is 10 times greater than the figure for measuring the mass.

- စြမ္းအင္သည္ အလုပ္ ႏွင္႔ ပူေႏြးျခင္း ႏွစ္မ်ိဳး သို႔ေျပာင္းလဲနုိင္သည္။

အစာေက်ျခင္းဆိုတာ ဓာဒုေဗဒနည္းအရ သက္ရွိေတြရဲ႔ စားေသာက္ျပီး အစားအေသာက္ေတြကို ေက်ညက္ေအာင္လုပ္ေပးျခင္းေပါ႔။

အစာေက်ျခင္းစနစ္သည္ ပါးစပ္မွ စတင္သည္။

က်မတို႔ေတြ ပါးစပ္ထဲမွာအစားအေသာက္ေတြကို ၀ါးစားတဲ႔အခါ တံေတြးနဲ႔ေရာသြားတယ္။ အဲဒီတံေတြးက ေရ (water)ပါပဲ ဒါေပမဲ႔ သူ႔မွာ အင္ဇိုင္း enzyme ဆိုတဲ႔ Amylaseတစ္မ်ိဳး ပါ၀င္တယ္။ Amylase က ကာဗြန္ပာီဒရိတ္ေတြ( carbohydrates)ကို ေခ်ဖ်က္ေပးတယ္၊ ျပီးေတာ႔ ဘက္တီးရီးယားေတြကို ေသေစတယ္။တံေတြးပာာ ေနာက္ထပ္ အခ်ြဲတစ္မ်ိဳးကို ျပဳလုပ္ေပးေသးတယ္ သူ႔က အစားအေသာက္ေတြ လြယ္ကူစြာလည္ေခ်ာင္းကေန ဆင္းသြားနိုင္ဘို႔ကူညီေပးတယ္။

အဲဒီေနာက္ အစားအစာေတြပာာအစာျပြန္ကို ဆင္းလာျပီး အစာအိမ္ ထဲကို သြားတယ္။
လူတစ္ေယာက္ရဲ႔ အစာအိမ္ပာာ အစာမရွိတဲ႔ အခါက်ရင္ ၅၀ကေန ၁၅၀ မီလီ လီတာ ထုထည္ေလာက္ရွိျပီး၊ အစာ စားျပီးတဲ႔အခါက်ရင္ ၁လီတာကေန ၁ဒသမ ၅လီတာအထိ က်ယ္လာနိုင္ပါတယ္။


ဆဲလ္နံရံေတြမွာ ၾကြက္သား(ဗိုက္ၾကြက္သား)ေတြနဲ႔ ေသးငယ္တဲ႔ ဆဲလ္( အစာအိမ္ အက်ိတ္) ေတြရွိျပီး သူတို႔က အစာအိမ္ အရည္တစ္မ်ိဳးကို ထုတ္လုပ္ေပးတယ္။ (pH 1-3) အဲဒီအရည္မွာ အက္စစ္(pH 0,9)၊ အင္ဇိုင္း (pepsin), အခ်ြဲ နဲ႔ ေရ ေတြပါ၀င္တယ္။
အင္ဇိုင္းေတြပာာ ၾကီးမားတဲ႔ ေမာလီက်ဳးေတြကို ေသးငယ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ျပီး၊ တစ္ခ်ိန္တည္းမွာပဲဗိုက္ၾကြက္သားေတြကလည္း အစာေတြကို ေက်ညက္ေသးငယ္ေအာင္ ဖိညွက္ နယ္ၾကပါသည္။ အင္ဇိုင္း(pepsin)ပာာ အသားဓါတ္(protein) ကို အမီနို အက္စစ္(amino acid)အျဖစ္ေျပာင္းလဲပါတယ္။ အဲဒါေတြ အားလံုးလုပ္တာ စုစုေပါင္းအခ်ိန္အားျဖစ္ ၃နာရီ ၄နာရီခန္႔ၾကာပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ ေက်ညွက္ျပီးအစာေတြကို အူမေလး (twelve finger intestine) ဆီကို ပို႔ေပးပါတယ္။



အူမေလးပာာ ေလးလက္မကေန ၆လက္မအထိ ရွည္ ပါတယ္။ အဲဒီမွာ အပိုင္းသံုးပိုင္ရွိတယ္ ပထမဆံုးက အူမေလးရဲ႔ အစ ပုိင္းေပါ႔ အဲဒါကိုေတာ႔ (twelve finger intestine) လို႔ ေခၚပါတယ္ ဘာလို႔လည္းဆိုေတာ႔ လက္ဆယ္႔ႏွစ္ေခ်ာင္းပံုစံမ်ိဳးေလးျဖစ္ေနလို႔ပါ။ သူရဲ႔ အရွည္ကေတာ႔ ၂၅ကေန ၃၀ စင္တီမီတာေလာက္ရွိပါတယ္။ အူမေလးပာာ အစာေက်ျခင္းစနစ္မွာ အဓိက အေရးၾကီးဆံုးအပိုင္းပါပဲ။
အူမေလးရဲ႔ ဆဲလ္နံရံေတြက အင္ဇိုင္းတစ္မ်ိဳးပာာ အစာအာပာာရေတြကို ျပီးေျမာက္ေအာင္ ေက်ညက္ေစပါတယ္၊ အဲဒီအပိုင္းမွာ အစားအစာေတြပာာ အေသးငယ္ဆံုးျဖစ္လာျပီး သူတို႔ကို အူမေလးကေနျပီး စုပ္ယူလို႔ရပါျပီး။ အူမေလးပာာ ေျမာက္မ်ားစြာေသာအူေခ်ာင္းေတြနဲ႔ ဖြဲ႔စည္းထားျပီး သူတို႔ပာာ အာပာာရဓါတ္ေတြကို စုပ္ယူၾကတယ္၊ ျပီးေတာ႔ ဆဲလ္ေတြကတဆင္႔ ခႏၡာကိုယ္အႏွံအျပားကို ေသြးနဲ႔ lymph(လင့္)ေသြးျဖဴဆဲလ္ မ်ားပါရိွသည့္ ကိုယ္တြင္းထြက္ အရည္ၾကည္။မွ တဆင္႔ ပို႔ ေဆာင္ေပးၾကပါတယ္။

Gall ဆီးအိမ္ကေန ျပီး Gall ေတြကိုထုတ္လႊတ္ေပးျပီး သူတို႔ပာာအဆီေတြကိုေခ်ဖ်က္ၾကတယ္။ ပန္းကရိယ ( pancreas) အၾကိတ္က ေဘးစ္ ဆိုတဲ႔ အစာအခ်ဥ္ရည္တစ္မ်ိဳးထုတ္ေပးတယ္။
ပန္းကရိယ မွာ ကြဲျပားျခားနားတဲ႔အင္ဇိုင္းေတြပါ၀င္ျပီး၊ အဲဒီထဲက (lipase) ဆိုတဲ႔ အင္ဇိုင္းပာာ အဆီကေန (glycerol) ျပီးေတာ႔ အဆီအက္စစ္ ေတြအျဖစ္ ေျပာင္းလဲေစပါတယ္။

အူရဲ႔ နံရဲေတြကေနျပီး အင္ဇိုင္းေတြ ထုတ္လႊတ္ေပးျပီး သူတို႔ပာာ က်န္ရွိေနေသးတဲ႔အသားဓါတ္ အဆီဓါတ္နဲ႔ ကာဗြန္ပာီဒရိတ္ဓါတ္ေတြကို ေခ်ဖ်က္ၾကပါတယ္။

ခု အူမၾကီးဆီ ေရာက္လာပါျပီး
အူမၾကီးမွာေတာ႔ မ်ားေတာ႔အားျဖစ္ ေရေတြပဲရွိပါတယ္။ အစားအစာေတြ အူမၾကီးဆီေရာက္လာတဲ႔အခါ အာပာာရဓါတ္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားပာာ ယူလို႔ျပီးပါျပီး၊ အူမၾကီးမွာ မတူညီတဲ႔ ဘက္တီးရီးယားအမ်ားအျပားကိုရွာေတြနုိင္ပါတယ္၊ အဲဒီထဲက (coli bacteria) ပာာ K ဗီတာမင္ကို ထုတ္လုပ္ေပးျပီးသူပာာ ေသြးလည္ပတ္မႈတြက္အေရးၾကီးပါတယ္။ တခ်ိဳ႔ ဘက္တီးရီးယားေတြက အႏၡာရယ္ရွိနိုင္တဲ့ပိုမႊားေတြကို ျပန္စားပါတယ္။ က်န္တဲ႔ ပိုးေလာက္လႊားေတြနဲ႔ အညစ္အေၾကးေတြကေတာ႔ အူရဲ႔ ေအာက္ဆံုးပိုင္းကေနျပီးတဆင္႔ ထြက္ခြါသြားၾကပါတယ္။

ဇီ၀ေဗဒဆိုတာ သက္ရွိေတြရဲ႔ အတြင္းပုံဆဲလ္တည္ေဆာက္ပံုေတြ၊ေဆာက္ရြက္ခ်က္ေတြ အပင္ေတြ တိရစၧာန္ေတြကို အမ်ိဳးအစားအလိုက္ ခြဲျခားပံု၊ေတြကို
သိပၸံနည္းက် စမ္းသပ္ေလ႔လားျခင္းပာု သံုးသပ္မိပါတယ္။ ဇီ၀ေဗဒက က်မတို႔ ပတ္၀န္းက်င္မွာရွိတဲ႔ သက္ရွိေတြကိုသိရွိနိုင္ဘို႔ကူညီျပီး သူတို႔ဆီကေနလိုအပ္တာေတြကိုလည္းျပန္လည္ရရွိျပီး ပတ္၀န္းက်င္ကို ထိန္းသိမ္းထားနုိင္ပါတယ္။ဒါေၾကာင္႔မို႔ ဇီ၀ေဗဒပာာ လူမႈပတ္၀န္းက်င္မွာ နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ လိုအပ္ အေရးၾကီး အသံုး၀င္ပါတယ္။




ဇီ၀သြင္ျပင္လကၡဏာ အမ်ိဳးမ်ိဳး

ဘာျဖစ္လို႔ ကြဲျပားျခားနားတဲ႔ အပင္အမ်ိဳးအႏြယ္ေတြနဲ႔ တိရစၧာန္ ေပါင္းစံုကို ထိန္းသိမ္းဘို႔အေရးၾကီးတာလည္း...
ဘာျဖစ္လို႔ ရရွိဘို႔ခက္ခဲ႔တာလည္း...


ဇီ၀သြင္ျပင္လကၡဏာ အမ်ိဳးမ်ိဳးပာာ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးပါတယ္ ဘာလို႔လည္း ဆိုေတာ႔ သူတို႔ပာာ သဘာ၀တရားက ပတ္၀န္းက်င္ကိုထိန္းသိမ္းေျပာင္းလည္းေပးနိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ ရာသီဥတုအေျပာင္းအလဲမ်ိဳး၊ ေရာဂါေ၀ဒနာဆို ကပ္ဆိုဒ္တာမ်ိဳးေပါ႔။ အပင္ေတြ ၊ တိရစၧာန္ေတြကလည္း တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု အျပန္အလွန္ အေထာက္အကူျဖစ္ၾကပါတယ္။ တခ်ိဳ႔ တိရစၧာန္ေတြကလည္း အပင္က အရြက္ကိုပဲ စားသံုးသလို၊ အပင္ေတြ သစ္ေတာေတြကလည္း က်မတို႔ လူေတြကို အေထာက္အကူ ျပဳပါတယ္၊ ဥပမာ အဖိုးတန္တဲ႔ ေဆးေတြ ထုတ္လုပ္ေပးျခင္း၊ အစားအေသာက္ အပာာရဓါတ္ေတြေပးနိုင္ျခင္း၊စသည္ျဖစ္ေပါ႔။
ဒါေပမဲ႔ သစ္ေတာေတြ အပင္ေတြ ပာာ ပိုးမႊားေတြ အႏၱရယ္ေၾကာင္႔ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ညစ္ညမ္းမႈေၾကာင္႔ပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ခုတ္လဲ ဖ်က္စီးခံရမႈေၾကာင္႔႔ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ မ်ိဳးတုံးလာခဲ႔မယ္ဆိုရင္ ၊ ခုနေျပာသလို ၊ အပင္က ေန ရတဲ႔ ေဆးေတြ ၊အာပာာရဓါတ္ေတြ ၊ စာရြက္ေတြ မရေတာ႔မဲ႔ အပင္ ေရၾကီးမိုးေခါင္း တိရစၧာန္ေတြလည္းမ်ိဳးတံုးလို႔ ၊ဘဘာ၀ ေဘးအႏၱာရယ္နဲ႔ ရင္ဆိုင္ ရၾကရမွာပါ။